روزه عبادتی است سازنده و نقش مفیدی در تربیت دینی انسان دارد. توسط روزه است که انسان رشد دینی و مذهبی پیدا می‌کند و به درجه کمال و رشد معنوی می‌رسد. پی‌بردن به فلسفه روزه و آثار و پیامدهایی که بدنبال آن می‌آید، باعث می‌گردد، بسیار از افراد جلب و جذب برنامه‌های دینی شوند. چنانکه در گذشته بیان شد؛ روزه دارای آثار فردی و جمعی است که در یاداشت گذشته به آثار فردی آن پرداخته شد و در این یاداشت به آثار جمعی آن اشاره می‌گردد

1. تساوی افراد در پیشگاه خداوند

یکی از آثار تربیتی روزه در بعد جمعی، احساس تساوی در برابر قانون دینی در پیشگاه خدواند است و همة‌ی انسانها در پیشگاه خداوند در ابتدای امر مساوی است به این معنی که خداوند قانونی را که برای بشر وضع کرده شامل همة انسان‌ها می‌شود. در آن سیاه و سفید و پولدار و بی‌پول معنی ندارد. همه در یک سطع قرار دارند. این باور دینی، موجب آرامش خاطر افراد گردیده و زمینهساز امنیت اجتماعی می‎شود. اگر همه‎ی افراد جامعه احساس کنند هیچ کس از دایره‌یقانون بیرون نیست به مرور زمان روحیه‌ی قانون مداری در جامعه تقویت می‎گردد.

خداوند در ماه رمضان، تساوی و برابری افراد در برابر قانون را اعمال داشتهو همه را به طور یکسان موظف به روزه داری کرده است. چنان که امام صادق(ع) به همینمطلب اشاره کرده و در جواب "هشام بن حکم " درباره ی فلسفه‎ی وجوب روزه می فرماید: "امّا العلّه فی الصیام لیستوی به الغنی والفقیر... فاراد الله عزّ وجلّ ان یسوّیبین خلقه؛ علّت وجود روزه آن است که فقرا و ثروتمندان یکسان شوند. ... پس خداوندخواسته به وسیله‎ی روزه، بین بندگان خود تساوی برقرار کند..."[1]

خواسته‌ی خداوند این بوده که در ماه مبارک رمضان، همه آحاد جامعه به طور یکسان گرسنگی و تشنگی را چشیده، و سختی و فشارهای ناشی از روزه داری را در کنار هم تحمل نمایند و همه افراد جامعه در برابر قانون دینی در یک سطع قرار گیرند. این نمونه‌ای از عدالت خداوند است که در این ماه به نمایش گذاشته شده. و احاد جامعه را امر به رعایت قانون دینی نموده است و هیچ کسی بر دیگری در برابر قانون دینی، برتری نداشته باشد.

سر انجام همه انسانها احساس می‌کنند که در یک سطح قرار دارند و کسی بر دیگری برتری ندارد و برتریهایی که کسی احساس می‌کند بر دیگری دارد از میان بر چیده می‌شود. در نتیجه جرم و جنایت که در جامعه اتفاق می‌افتاد، کاهش پیدا می‌کند.

2. کاهش جرایم

یکی دیگر از آثار روزه‌داری، کاهش جرم و گناه دراین ماه است . در اثر کنترلی که افراد روزه‌دار از تمایلات خویش می‌کنند؛ موجب می‌شود که عوامل و زمینه‌های گناه به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا کند. از این رو است که جرم و جرایم در جامعه کاهش پیدا می‌کند و امنیت اجتماعی به وجود می‌آید. یکی از عواملی که روزه‌دار از او در امان هست؛ شاید این روایت باشد که به آن اشاره شده است . شیطان در ماه مبارک رمضان در غل و زنجیر است :« یا معاشر الناس اذا طلع هلال شهر رمضان غلت مرده الشیطان ... و غلت ابواب النار؛  ای مردم زمانی که هلال ماه رمضان طلوع کند شیطان و عواملش درزنجیر می‌شوند و ... درهای آتش بسته می‌شود. "[2]

شاید بتوان گفت که منظورپیامبراکرم(ص) از به زنجیرشدن شیاطین، کاهش یافتن عوامل و زمینه‌های گناه در ماهرمضان است. با کاهش جاذبه‌ها و زمینه‌های گناه، وسوسه‌های شیاطین نیز کارایی خود رااز دست می‌دهد؛ گویی که شیطان در بند شده و نمی‌تواند انسان‌ها را به سوی گناه،خلاف و فساد بکشاند. بدین ترتیب می‌توان گفت که یکی از آثار و پیامدهای روزه‌داریکاهش جرم و خلاف در جامعه و افزایش امنیت اجتماعی است.  بنا بر این، انسانها در برابر قانون الهی یکسان هستند .

3. پرورش روحیه‎ی مواسات

آثار دیگر روزه در بعد جمعی، پرورش روحیه‌ی مواسات در میان افراد جامعه است. به این معنی که همة مردم در پیشگاه خداوند و در برابر قانون از جانب پروردگار عالم یکسان است. همه انسانها از نعمت یکسان برخوردار می‌گردند و انسان ها را توصیه به همدردی با افراد نیازمند نموده، و آنها را با نعمتهایی که خداوند در اختیارش گذاشته شریک سازد. در این صورت است که پرورش روحیه‌ی همدردی و کمک به همنوعان در افراد فراهم می‌شود. به ویژه در ماه مبارک رمضان نیازمندان، نیاز به کمک بیشتری دارند. پیامبر(ص) در این باره می‌فرماید:« وشهر المواساه و شهر یزید فی رزق المؤمن؛ماه رمضان، ماه مواسات و همدردی با دیگران است و در این ماه روزی انسان مؤمن زیادمی‎گردد.»[3] خداوند می‌خواهد روحیه سخاوت در وجود انسان زنده گردد.

4. پرورش روحیه‌ی سخاوت

با توجه به این که در منابع اسلامی توصیه‌های فراوان به اطعام و افطار در ماه مبارک رمضان شده و اجر و پاداش فراوانی که در مقابل آن داده شده، این می‌تواند فرصت مناسبی برای پرورش روحیه سخاوت و خود سازی در این ماه باشد.

پیامبر(ص) فرمود: «من فطّر صائماً کان له مثل اجرهمن غیر ان ینقص منه شیئ؛ هرکس روزه داری را افطاری دهد برای او اجری مانند پاداش آنروزه دار داده می‎شود بدون آن که از مزد او کاسته شود.»[4]
پیامبر اکرم(ص) در پاسخ به پرسش فردی که عرض کرد همه توانایی مالی چندانی ندارند تا افطاری دهند،فرمود: «انّ الله کریم یعطی هذا الثواب لمن لایقدر الّا علی مذقه من لبن یفطّر بهاصائما او شربه من ماء عذب او ثمرات لا یقدر علی اکثر من ذلک؛ خداوند کریم فرموده، اینثواب و پاداش را برای کسی که به جز مقداری از شیر یا جرعه‎ی آب ویا چند دانه خرما،بیشتر توانایی ندارد نیز عطا می‎کند. »[5]

5. انسان دوستی

یکی دیگر از آثار تربیت جمعی روزه، نوع دوستی است. اغنیا و ثروتمندان افراد ضعیف جامعه را درک کند. به ویژه در ماه مبارک رمضان احساس می‌کنند که آنان در طول سال چه سختی‌ها و مشکلاتی می‌کشند بدین منظور روحیه‌ی ترحم، انسان دوستی، مهربانی و دل سوزی نسبت به فقرا در آنان به وجود می‌آید.

روایت زیادی داریم که به این مهم پرداخته‌اند و به نمونه‌ا‌ی اشاره می‌گردد؛ چنانکه امام صادق(ع) در جواب هشام می‌فرماید: «لانّ الغنی لم یکن لیجد مسّالجوع فیرحم الفقیر لانّ الغنی کلّما اراد شیئاً قدرعلیه... وان یذیق الغنی مسّالجوع والا لم لیرق علی الضعیف فیرحم الجائع؛ شخص متمکن و پول دار هرگز احساس گرسنگیرا درک نکرده تا بر شخص فقیر و بی بضاعت رحم کند، چرا که آنان هر وقت هرچهخواسته‎اند در اختیارشان بوده و رنج نداری را نچشیده‎اند پس خداوند خواسته بهثروتمند هم، طعم گرسنگی را بچشاند و این درد را برای او ملموس سازد، تا شاید دل اوبرای افراد بی‎چاره نرم شده، بر گرسنگان ترحم کنند.»[6]

بیان زیبای دیگری از امام صادق(ع) در این باره داریم که می‌فرماید: « لیجد الغنی مض الجوع فیحنوا علی الفقیر؛ روزهرا خدا واجب کرده[ تا افراد ثروتمند درد گرسنگی را بیابند و بر فقرا ترحّم نمایند»[7]

امام یازدهم(ع) نیز اشاره‌ای در این باره دارد: « فرض الله الصیاملیجدالغنی مس الجوع لیحنوا علی الفقیر؛ روزه را خداوند واجب کرده تا ثروتمندان مزهو طعم گرسنگی را لمس کنند تا شاید بر فقرا ترحّم نمایند.»[8] در خطبه ی شعبانیه به این مهم اشاره کرده و می فرماید: «و تصدقواعلی فقرائکم و...به نیازمندان و بینوایانتان صدقه بدهید.»[9] در روایت داریم که صدقه قبل از آن که بدست فقیر برسد، ثواب آن به حساب صدقه دهنده واریز می‌گردد. صدقه قبل از این که مشکلات مستمندان را بر طرف نماید؛ مشکلات صاحب صدقه و گرفتاریهای آنها را بر طرف می‌کند.

بنا بر این تحمل مشقتهای گرسنگی و تشنگی موجب می‌شود؛ که در میان افراد ثروتمند و غنی رقت قلب نسبت به فقیر،به وجود آید و عواطف انسان دوستانه آنان تحریک شده، و با فقرا و مستمندان اظهار همدردی نمایند. سر انجام دلسوزی آنان باعث می‌شود که مقدار از غذاهای اضافی را دور نیاندازد و در وعده‌های غذایشان صرفه جویی و به فقرا هدیه کنند.

6. صرفه‌جویی

یکی از آثار تربیت جمعی روزه، صرفه جویی درمصارف زندگی است و این مسئله در ماه مبارک رمضان بیشتر اتفاق می‌افتد. یک وعده‌ی غذا حذف می‌گردد و از پس انداز آنها می‌تواند افراد فقیر را سیر نماید. به ویژه که در این ماه، احسان به فقرا سفارش شده است امام صادق(ع) فرموده: «و الاحسان الیالفقرا؛ یکی از آثار روزه احسان به فقرا است»[10] و خودداری کردن ثروتمندان موجب می‌گردد، آنان به یاد مستمندان و فقرا بیافتد و درآمدهای مازاد خویش را با آنان تقسیم نموده، و یا زکاة و سهمی از مال خود را به آنها اعطا کند؛ خود این امر باعث می‌شود که مستمندان از تنگدستی و فقر رهایی یابد و از مرگ قطعی که ناشی از گرسنگی و امراض، دامن گیر آنان می‌گردد، نجات یابد.

بنا بر این روزه علاوه بر این که یکی از برنامه‌های دینی است و خداوند امر به انجام آن نموده است؛ برای سلامتی روحی و جسمی نیز مفید است که در جای جایی از روایات منصوب از ائمه اطهار به آن اشاره شده است. به علاوه، زمینه‌ساز آثار و فواید بی‌شماری نیز هست که به نمونه‌هایی اشاره گردید. در هر کدام از این آثار درسهای سازنده‌ا‌ی نهفته است که با اندک توجه به این مهم براحتی می‌توان به آن پی‌برد.

                                                                                 وسلام